Onderzoek naar benoemingen en nevenfuncties: wat moet er nog gebeuren?
De Staatscommissie rechtsstaat heeft een wetenschappelijk literatuuronderzoek laten uitvoeren naar het thema benoemingen en nevenfuncties binnen de staatsmachten. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan (de schijn van) partijdigheid, ongelijke toegang tot functies of het bestaan van een 'old boys network' of 'ons-kent-ons'-democratie.
In de opdracht van de staatscommissie staat het ‘burgerperspectief’ centraal: kunnen procedures van benoemingen en nevenfuncties gevolgen hebben voor (een gebrek aan) integriteit van het openbaar bestuur? Om hier meer inzicht in te krijgen heeft de staatscommissie dr. Toon Kerkhoff gevraagd hier onderzoek naar uit te voeren. Kerkhoff is werkzaam als universitair docent bestuurskunde aan de Universiteit Leiden. Zijn expertise ligt op het gebied van integriteit, corruptie, publieke waarde(n) en hervorming van de publieke sector en overheidsdiensten.
Resultaten
Het onderzoek van Kerkhoff heeft twee duidelijke resultaten opgeleverd. Als eerste heeft het duidelijk gemaakt wat gebruikelijk is wanneer mensen aangenomen worden op een functie binnen een van de staatsmachten. De wettelijke regelgeving over nevenfuncties is beperkt, dus bekeek Kerkhoff welke nevenfuncties als wel en niet acceptabel worden gezien. Ook heeft hij onderzocht wat er in de wetenschappelijke literatuur bekend is over netwerkcorruptie binnen de staatsmachten.
Het tweede belangrijke onderzoeksresultaat is dat er in kaart is gebracht waar kennis ontbreekt op het gebied van benoemingen en nevenfuncties. Bijvoorbeeld in welke mate er wetten en regels moeten komen over wat toelaatbaar is. Het is aan de Staatscommissie rechtsstaat om hier op in te gaan in het onderzoeksrapport dat zij in juni 2024 uitbrengt.
Begrippen
Daarnaast heeft het onderzoek kennis opgeleverd over begrippen als ‘corruptie’, ‘integriteit’, enzovoorts. In discussies binnen en buiten de staatsmachten wordt dit soort begrippen op verschillende manieren gebruikt, en verschillende personen geven hier andere betekenissen aan. Zo kunnen er soms (on)terecht verwijten of verwachtingen ontstaan over mensen met nevenfuncties. Het is daarom van belang om zorgvuldig te zijn met het gebruik van dit soort begrippen en duidelijk te beschrijven wat hieronder wordt verstaan.
Bronnen
Dit onderzoek zal als een van de uitgangspunten zijn voor het onderzoek van de staatscommissie, bijvoorbeeld tijdens de rondetafelgesprekken die de commissie zal voeren met deskundigen. Andere belangrijke bronnen zijn onder andere de recente opinie van de Venetiëcommissie en de aanbevelingen van GRECO, de Europese anti-corruptiewaakhond.
In de opinie van de Venetiëcommissie van 11 oktober 2023 over de onafhankelijkheid van de rechtspraak wordt bijvoorbeeld gesproken over de informele normen die in Nederland heersen binnen de rechtstatelijke cultuur. De Venetiëcommissie zegt dat informele normen weliswaar cruciaal zijn voor een goede rechtstatelijke cultuur binnen de staatsmachten, maar dat formele normen ook nodig zijn. Alleen formele normen beschermen de rechtsstaat en de onafhankelijke rechtspraak tegen mogelijke politieke dreigingen, of veranderingen in de maatschappelijke of juridische cultuur, zegt de Venetiëcommissie.
GRECO bevestigt het belang van het wettelijk vastleggen van integriteitsregels voor ministers en staatssecretarissen. Het opnemen van integriteitsregels in een brief niet voldoende volgens GRECO.
- Lees het onderzoek van dr. Toon Kerkhoff
- Opinie Venetiëcommissie (paragraaf 83-84)
- Aanbevelling GRECO in brief van de minister van Binnenlandse Zaken (tweede nalevingsverslag vijfde evaluatieronde Nederland, par. 45)