Een staatscommissie met oog voor de burger

Nieuwsbericht | 03-06-2024 | 09:17

Toegankelijke bijeenkomsten

De opdracht van de Staatscommissie rechtsstaat was om te adviseren op basis van burgerperspectieven. Het was daarom van belang dat we met burgers in gesprek gingen. De start hiervoor was een Open forum, dat in oktober in Utrecht plaatsvond. Iedereen die dat wilde kon daar in gesprek met de commissieleden en zijn of haar ervaringen delen. 

Maar dit was niet de enige plek waar burgers gehoord werden. In alle provincies van oktober tot en met december, in twaalf gemeenten voerden we gesprekken met tientallen burgers. Bureau Burgerberaad begeleidde deze gesprekken. Elke bijeenkomst begon met een maaltijd. Zo leerden de deelnemers elkaar en de gespreksleiders alvast een beetje kennen. Dit zorgde voor een ontspannen start van de avonden. Ook keken de deelnemers een introductiefilmpje waarin voorzitter Henk Kummeling hen bedankte voor hun aanwezigheid en bijdrage. Ook kregen de deelnemers een animatie te zien, waarin de werking van de rechtsstaat werd uitgelegd, en wat er met hun input zou gebeuren. 

Aan de deelnemers aan deze twaalf gesprekken werd gevraagd of zij ook wilde deelnemen aan het burgerpanel. Velen van hen hadden hier interesse in. Zo kwam het dat uiteindelijk ruim vijftig burgers twee keer in februari en maart naar Utrecht reisden om daar verder door te praten over de problemen binnen de rechtsstaat, en wat deze burgers als oplossingen zagen. Hiervan heeft Bureau Burgerberaad het verslag ‘Niet zonder ons’ gemaakt. Dit vormde een essentiële basis om inzicht in de ervaringen van burgers te krijgen. Zo bleek heldere communicatie een heel belangrijk aandachtspunt voor burgers. Ook zeiden de burgers dat zij zich vaak niet gehoord voelden door de overheid. Ze begrepen dat de overheid niet alles kan oplossen, maar ze misten het gevoel dat er naar hen geluisterd werd en ze serieus genomen werden. 

• Lees het verslag van Bureau Burgerberaad: 'Niet zonder ons'

NB Om nog meer inzicht te krijgen in hoe burgers over de rechtsstaat denken, heeft de staatscommissie een onderzoek laten uitvoeren door het Sociaal Cultureel Planbureau (zie ‘onderzoek’).

Wat deed de staatscommissie nog meer?

Internetconsultatie en flitspeiling

Met landelijke flitspeilingen via internet heeft het bureau CHOICE Insights + Strategy voor de staatscommissie informatie verzameld over wat burgers belangrijk vinden als het gaat over de rechtsstaat. Dit gebeurde steekproefsgewijs, zodat de deelnemers representatief zijn voor de Nederlandse bevolking. De flitspeilingen zijn aan de start en het einde van het onderzoek gehouden. 

• Lees meer over de internetconsultatie

Bijeenkomsten met professionals

De staatscommissie heeft van oktober 2023 tot en met april 2024 uitvoerig gesprekken gevoerd met deskundigen uit de wetenschap en de praktijk. Dit gebeurde via rondetafels, verdiepingstafels en een tweedaagse hackathon. Tijdens de rondetafels werd vooral informatie opgehaald: hoe zien experts de ontwikkelingen binnen de rechtsstaat, en wat denken zij dat er beter kan?

In de tweedaagse hackathon in februari en maart gingen zo’n dertig jonge ambtenaren aan de slag met concrete oplossingen voor betere informatie-uitwisseling tussen de staatsmachten. Voor veel van hen was dit de eerste keer dat ze in contact kwamen met professionals uit de andere staatsmachten.

• Lees het verslag van de hackathon

In verdiepingstafels werd getoetst of de adviezen die de staatscommissie voor ogen had, in lijn waren met de kennis en ervaring van wetenschappers en professionals uit de overheidspraktijk. Waren de verbetervoorstellen realistisch? Pasten ze bij de problemen die zij ervaren?

Verzameling van inzichten via brieven

De staatscommissie heeft tientallen personen en organisaties uitgenodigd om een brief te schrijven over hun ervaringen met de rechtsstaat en hun ideeën voor het verbeteren ervan. Uiteindelijk heeft de staatscommissie 51 brieven ontvangen. Dit zorgde voor een brede waaier aan inzichten over de rechtsstaat. 

• Ga naar de brieven

Onderzoek

De Staatscommissie rechtsstaat had als uitgangspunt dat zij geen dubbel werk zou verrichten en zich zou baseren op de wetenschappelijke inzichten. Er is veel gebruik gemaakt van bestaande rapporten en onderzoek. Ook hebben we opdracht gegeven tot twee onderzoeken. Dit zijn een meta-analyse van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) geweest en literatuuronderzoek van dr. Toon Kerkhoff (Universiteit Leiden) naar benoemingen, nevenfuncties en integriteit. Het rapport van Kerkhoff geeft een overzicht van de belangrijkste regels en procedures ten aanzien van benoemingen, nevenfuncties en integriteit per staatsmacht en de mogelijke zwakke plekken daarbij. Het SCP heeft onderzocht hoe burgers denken over de democratische rechtsstaat. 

• Lees het SCP-rapport
• Lees het onderzoek van dr. Toon Kerkhoff

Brief aan de informateur

De Staatscommissie rechtsstaat heeft op 19 december 2023 een tussenconclusie gezonden aan informateur Plasterk. In deze brief gaat de staatscommissie uit van de opdracht die zij heeft gekregen van regering, parlement en rechtsprekende macht om vanuit burgerperspectief met concrete aanbevelingen te komen ter versterking van de rechtsstaat. Vanwege de vervroegde verkiezingen was het niet mogelijk het eindrapport uit te brengen voor de verkiezingsprogramma’s zijn opgesteld. Om enigszins aan de opdracht te voldoen, deelde de staatscommissie in december 2023 al een belangrijke tussenconclusie met de informateur. 

De staatscommissie voegde aan deze brief een investeringsagenda toe. Deze agenda vraagt om investeringen die oplopen van 0,9 miljard in 2026, tot 1,7 miljard in 2029. Deze voorstellen moeten leiden tot 1. betere toegang van burgers tot het recht, 2. beter contact tussen burgers en overheid (publieke dienstverlening) en 3. sterkere rechtsstatelijke cultuur en betere wetgeving. 

• Lees de brief aan de informateur

Hoe nu verder?

Het onderzoek van de Staatscommissie rechtsstaat is afgerond en het rapport wordt maandag 10 juni 2024 overhandigd. Daarna is het aan het kabinet, de rechtspraak en het parlement om met de adviezen aan de slag te gaan. De staatsmachten hebben de staatscommissie gevraagd om concrete aanbevelingen. We kijken uit naar wat zij gaan doen met het rapport. En: zullen de adviezen landen in het nieuwe regeerprogramma, en hoe dan? We hopen dat de belangen van burgers daarbij voor ogen worden gehouden. 

Rechtsstaatagenda

Een belangrijk onderdeel van de opdracht van de staatscommissie, was om een voorstel te doen voor een dialoog tussen de staatsmachten via een rechtsstaatagenda. De Staatscommissie rechtsstaat heeft de Tweede en Eerste Kamer aangeboden om in gesprek te gaan over de adviezen uit het rapport. Zij hoopt dat deze gesprekken nog voor het zomerreces kunnen plaatsvinden.