Adviesrapport 'De gebroken belofte van de rechtsstaat'

De duur van de video is 5 min. en 13 sec. 

Spreker: Corissa Hopman - Staatscommissie Rechtsstaat 

Animatie in beeld: Het woord ‘rechtsstaat’ staat in een wit blok. vervolgens worden het woord ‘rechtsstaat’ en en de witte blokken verscheurd. 

Corissa: “Nederland is een rechtsstaat, maar die rechtsstaat lijkt niet goed te werken. Wat gaat er mis en wat kunnen we verbeteren? De belofte van de rechtsstaat is dat burgers door en tegen de overheid beschermd zijn, invloed hebben op de macht van de overheid en ondersteuning krijgen als dat nodig is.”

Animatie in beeld: Icoon van paraplu met wolken met regen erboven. Erboven komt een icoon van een hand met een kaart vast die ergens in wordt gedaan in beeld. Links verschijnt in een rondje een icoon van een universiteitshoed, een euroteken, een huis en een weegschaal. 

Animatie in beeld: De tekst ‘De gebroken belofte van de rechtsstaat’ wordt gebroken. 

“Maar die belofte wordt gebroken.”

Animatie in beeld: Een icoon van een paraplu met daarboven wolken waar regen uit valt. De paraplu wordt dichtgeklapt en valt naar beneden. Het gaat steeds harder regenen. 

“Het toeslagenschandaal liet zien dat burgers niet altijd de bescherming krijgen die ze van de overheid mogen verwachten.”

Corissa staat in de studio.

Beeldtekst: keerde burgers haar rug toe en misbruikte haar macht

“De overheid keerde burgers haar rug toe en misbruikte haar macht.” 

Animatie in beeld: Kaart van Nederland. Provincie Groningen wordt rood ingekleurd. 

“Hetzelfde gebeurde in Groningen. De overheid negeerde jarenlang klachten over de gevolgen van de gaswinning. Het is duidelijk.”

Animatie in beeld: Uitroeptekens verschijnen achter Corissa

"Er moet echt iets veranderen. De Staatscommissie Rechtsstaat kreeg de opdracht…”

Animatie in beeld: Icoon van een bril 

“om vanuit het perspectief van de burger de werking van de rechtsstaat te onderzoeken.”

Animatie in beeld: Vier rondjes met afbeeldingen verschijnen in beeld. Linksboven zie je personen die een gesprek met elkaar voeren. Rechtsboven zie je Corissa met een meneer aan tafel zitten. Linksonder steken mensen hun hand op. Rechtsonder schrijft iemand op een blaadje.

“En voorstellen te doen voor hoe het beter kan.”

Beeldtekst: 2023: start onderzoek

“Begin 2023 zijn we gestart met het onderzoek. Sindsdien hebben we veel burgers en experts gesproken. Een paar vragen stonden in het onderzoek centraal.”

Animatie in beeld: icoon van rode driehoek met uitroepteken erin. 

“Welke problemen ervaren burgers in de werking van de rechtsstaat? Wat gaat er allemaal mis en wat kan de overheid doen om dit te verbeteren?” 

Beeldtekst: welke verbeteringen helpen

“We wilden vooral weten welke verbeteringen burgers het meest zouden helpen. We hebben op verschillende manieren onderzocht waar burgers tegenaan lopen.”

Animatie in beeld: Icoon van Nederland met locatieteken erboven.

“Op twaalf plekken in het land spraken we met mensen over hun ervaringen met de rechtsstaat.”

Animatie in beeld: Spraakwolkjes zonder tekst 

“Tijdens een open forum deelden burgers hun mening met ons.”

Animatie in beeld: Twee rondjes zijn te zien. Rechtsboven met foto erin van personen die aandachtig luisteren. Rechtsonder van personen die hun hand opsteken.

“En een burgerpanel heeft aanbevelingen gedaan voor hoe de rechtsstaat de burger beter kan beschermen.” 

Beeldtekst: inzichten uit wetenschap en praktijk

“We hebben ook inzichten uit de wetenschap en de praktijk verzameld.” 

Animatie in beeld: Twee rondjes met foto’s van een hackaton van jonge ambtenaren erin.

“Tijdens een hackaton werkten jonge ambtenaren in teams aan verbeteringen voor de rechtsstaat. De staatscommissie concludeert dat er drie grote problemen zijn.” 

Beeldtekst: rechtsstaat speelt te kleine rol in het handelen

“De rechtsstaat speelt een te kleine rol in het handelen van politici, bestuurders en medewerkers van de overheid.”

Spreker: Jaser Husseini - Mbo-docent burgerschap

Jaser vertelt in een klaslokaal.  

Jaser: “De belofte van de rechtsstaat zie ik als volgt terug... ik zie dat er heel veel armoede is, maar ik zie wel dat de ouders het heel erg belangrijk vinden dat een student naar school gaat om een toekomst op te bouwen, zodat ze uit die armoede komen. En de belofte van de rechtsstaat is dat iedere student het recht heeft om naar school te gaan.”

Beeldtekst: recht om naar school te gaan

Jaser: “Dat zien we dus onder andere terug doordat de student financieel wordt bijgestaan doordat er instanties zijn die inspringen om lesgeld te betalen, maar ook om boekengeld te betalen. Waardoor de student weer kans maakt om een toekomst op te bouwen. Als de rechtsstaat die instanties niet in stand houdt en afpakt dan blijft die student in een cirkel van armoede en maakt nooit kans om uit die wereld te stappen.”

Corissa: “Het beleid, de wetgeving en de uitvoering van inkomensondersteuning zijn te ingewikkeld.”

Spreker: Saskia Brandewijn - liep vast door ingewikkelde regelingen van de overheid

Saskia vertelt haar ervaringen vanuit haar woonkamer. 

Saskia: “Het was compleet onduidelijk waar ik wel en niet recht op had. Het is ook niet verteld dat zij maximaal verplicht waren om tot MBO twee niveau aan te bieden qua werk. Het is ook niet verteld van: ‘Hey, als jij het idee hebt dat je nog niet klaar bent om te werken, kan je een medische keuring aanvragen’. En dat was juist datgene geweest dat mij wel heel veel ellende had kunnen besparen.”

Corissa: “Het gebeurt te vaak dat de overheid het moeilijk maakt voor de mensen om voor hun rechten op te komen.”

Spreker: Batya Brown - kreeg niet de rechtsbescherming die ze nodig had 

Batya vertelt haar ervaringen vanuit haar woonkamer. 

Batya: “Mijn recht kan toch niet op deze manier ontnomen worden en dat ik niet een normaal bestaan heb hier in Nederland. Dat ik eigenlijk niemand ben, staatloos. Terwijl ik hier ter adoptie ben gesteld…”

Beeldtekst: bescherming

“en er zit totaal geen bescherming in voor een kind dat getraumatiseerd is en die zorg nodig had. Vanuit jeugdzorg waar mijn moeder toen vertrouwen in had. Het feit dat ze mij in die situatie hebben gebracht en mij hebben laten zitten. Ik vind dat wel heftig.”

Animatie in beeld: Op een wit vlak staat ‘de gebroken belofte van de rechtsstaat’. Dit vlak en de tekst worden gebroken. 

Corissa: “De belofte van de rechtsstaat wordt gebroken. Dat is het gevolg van politieke keuzes of juist het niet maken van die keuzes. En burgers zijn daar het slachtoffer van.”

Animatie in beeld: In beeld verschijnen drie iconen. Een van een zaal, een van iemand die door een microfoon spreekt en een van een weegschaal die uit balans is. 

“Wij roepen daarom het parlement, de regering en de rechtspraak op om samen te werken aan het inlossen van de belofte van de rechtsstaat.” 

Animatie in beeld: Een rondje met daarin het cijfer één dat snel oploopt naar het cijfer tien. 

“We doen tien verbetervoorstellen.”

Beeldtekst: verbeteren rechtsstatelijk leiderschap 

Animatie in beeld: Icoon van kompas met ernaast ‘rechtsstaat als kompas’ 

“Die zijn gericht op het verbeteren van rechtsstatelijk leiderschap. Het is belangrijk dat politici, bestuurders en ambtenaren de rechtsstaat als kompas gebruiken in het werk en dat ze daarin getraind worden.”

Animatie in beeld: Icoon van oog met ernaast ‘goed voorbeeld’

“Als jongeren het goede voorbeeld krijgen dan kunnen zij zelf ook beter bijdragen aan de rechtsstaat.”

Animatie in beeld: Icoon van berichtenwolk met persoon erin met ernaast ‘contact met de burger verbeteren’ 

“We doen ook voorstellen om het contact met de burger te verbeteren en burgers te betrekken bij het maken van beleid en regelingen. Versimpel het beleid voor bestaanszekerheid. Zo kunnen Saskia en anderen echt meedoen in onze samenleving. En stel mensen beter in staat om voor hun rechten op te komen. Voorkom daarmee dat het dertig jaar duurt zoals bij Batya, voordat een oplossing is gevonden. De verbeteringen moeten ervoor zorgen dat burgers door en tegen de overheid beschermd zijn, invloed hebben op de macht en ondersteuning krijgen als dat nodig is. Wil je meer weten over de Staatscommissie Rechtsstaat, ons onderzoek en de verbeteringen die we voorstellen? Ga naar staatscommissierechtsstaat.nl”

De video duurt 3 min. en 33 sec. 

Spreker: Batya

Batya vertelt thuis over haar situatie. 

Batya: “Hoe de overheid mij heeft geholpen… Niet. Uiteindelijk na zoveel jaren.”

Batya staat op het strand, kijkend naar de zee. 

“Ik ben geboren in Ethiopië. In Addis Abeba. Mijn ouders zijn overleden. Toen ben ik in een weeshuis gekomen samen met mijn broertje. Heeft mijn peetmoeder er voor gezorgd dat wij in ieder geval via daar geadopteerd konden worden. Toen ik in 1992 bij mijn adoptieouders terechtkwam bleek eigenlijk al dat ik zwaar getraumatiseerd was…”

Batya ruimt de schone vaat op. 

“dus ik kreeg woede aanvallen, ik kreeg nachtmerries en mijn moeder heeft jeugdzorg ingeschakeld, omdat ik nog extra hulp nodig had. Toen werd ik uit huis geplaatst.”

Batya snijdt een citroen in de keuken. 

Toen hebben zij eigenlijk een beslissing genomen wat uiteindelijk mijn leven in alle opzichten heeft belemmerd. In 1992 was het zo dat wanneer je een kind adopteert moest je minimaal een jaar bij de adoptieouders wonen. En ik woonde dat niet…”

Batya doet de was. 

“dus toen verviel mijn adoptierecht. Ik ben door een hel gegaan.”

Batya zoekt papierwerk uit op tafel. 

“Uiteindelijk ben ik van de een naar de andere instanties samen met mijn moeder gegaan om alsnog, toen ik achttien was, mijn Nederlandse nationaliteit aan te vragen. Want in het begin hadden we een beetje hoop van: ‘Ja, we hebben genoeg bewijzen’. Toen zeiden ze: ‘Nee, want uw geboorteakte is verjaard’. Jij moet dan teruggaan naar Ethiopië om je geboorteakte opnieuw te laten maken. Ik zeg: ‘Ja, maar dat is niet realistisch’. Ethiopië die ziet mij niet meer als een Ethiopiaan, maar als een Nederlander.”

Batya brengt haar kind op de fiets naar de kinderopvang. 

“Ik kan daar niet meer naar terug en ik heb geen familie daar. En mijn moeder heeft toen nog wel geprobeerd om contact op te nemen  met Wereldkinderen. Mijn moeder heeft brieven geschreven, gebeld ze heeft bezwaar… Alles om aan die voorwaarde te kunnen voldoen, maar daar werd geen gehoor aan gegeven.”

Batya zoekt opnieuw papierwerk uit. Identiteitsdocumenten komen voorbij. 

“En ik, ik kon het land niet uit, want ik werd niet erkend als een Nederlander, waardoor ik gevangen zat in Nederland.”

Batya brengt haar kind weg. 

“Het feit dat ze mij samen met mijn moeder met deze situatie hebben laten zitten Ik vind dat wel heftig. Ik ben een adoptiekind die ter adoptie is gesteld. Ik heb er niet zelf voor gekozen om hier naartoe te komen. Ik ben uitgekozen door lieve ouders die mijn wilden hebben en doordat ik dingen heb meegemaakt, hebben zij hulp gezocht. En vanuit die hulp, in deze situatie terecht ben gekomen en heeft het uiteindelijk dertig jaar geduurd voor dat ik mijn Nederlanderschap kreeg. Als iemand jou niet ziet staan of als de overheid of wie dan ook jou niet erkent als mens. dat je gewoon weet en gelooft dat jij recht hebt om te bestaan.” 

De video duurt 3 min. en 18 sec.

Scholieren lopen door de wandelgangen van school. 

Spreker: Jaser

Jaser: “Tijdens de lessen burgerschap hebben we het onder andere over wat zijn jouw rechten en plichten als burger.” 

Jaser zit in een klaslokaal. 

“We hebben het over de rechtsstaat, dus de politiek, maar ook de actualiteit wat gebeurt er in de wereld en wat is de achtergrond van wat er gebeurt in de wereld?”

Jaser staat voor de klas en geeft burgerschapsles aan zijn leerlingen. 

“Wat hoor je in het nieuws als je het woord genocide… Ik ben zelf een slachtoffer van een mislukte rechtsstaat. Ik ben als vluchteling naar Nederland gekomen vanuit Afghanistan waar geen rechtsstaat was. En ik ben hier ontvangen. Ik mocht hier een studie doen. Ik mocht me omhoog werken. En nu ben ik degene die voor de klas staat. En dan zie ik het echt als mijn plicht om studenten de kennis te geven, zodat we nooit meer in een samenleving leven waar onzekerheid is en een oorlog is. Genocide van 1990… Ik merk dat studenten weinig kennis hebben onder andere over de rechtsstaat.”

Een leerling zit op zijn telefoon. 

“Wat ik merk is dat studenten met hun telefoontjes naar mij toe komen met filmpjes die ze te zien krijgen. Bijvoorbeeld van een van de politieke partijen die de regenboog community propaganda noemt. Dus dan gaan we met elkaar in gesprek. Dan gaan we op zoek naar argumenten en dan merk ik vaak dat ze voor de eerste keer een ander argument horen. Een ander geluid horen dan dat ze altijd hebben gehoord op een telefoon of sociale omgeving. Dus mijn vak is kennis geven, hun leren dat de wereld groter is dan ze zien.”

Jaser zegt leerlingen gedag. 

“Fijne dag nog. Later maat, tot ziens hè. Vaak wordt het gezien alsof de regering en de overheid en de lokale gemeente ook dat zij alleen er zijn om hun iets af te nemen. Belastingen betalen.”

Jaser loopt door de schoolkantine. 

“Dat je een briefje krijgt, dat je toeslagen moet terugbetalen.”

Jaser staat met leerlingen in een garage. 

“Ze zien het als een dader die hun kwaad doet. De overheid, de rechtsstaat. Ik wil ze ook laten zien dat de rechtsstaat niet alleen… Dat de belastingen die je geeft, dat er nog mooie dingen mee worden gedaan.”

Jaser werkt op een kantoor. 

“Ziekenhuizen voor als je ziek bent, het onderwijs dat je krijgt, het mooie wegennet die we in Nederland hebben. Maar dat de regering ook en de gemeente er ook voor je is op het moment dat het niet zo goed gaat. Op het moment dat je in de problemen zit, dat er allemaal instanties zijn. Dus de andere kant wil ik ze ook laten zien. Dat doe ik bijvoorbeeld door verschillende burgemeesters hierheen te vragen en wethouders uit de gemeentes.”

Op afbeeldingen zijn de burgemeester van Arnhem, de burgemeester van Nijmegen en minister Dijkgraaf te zien.

“Burgemeester van Arnhem, meneer Marcouch, is hier geweest. De heer Bruls, burgemeester van Nijmegen is meerdere keren hier geweest. Minister Dijkgraaf is hier verschillende keren geweest. Minister Dijkgraaf is zelfs met studenten naar een stage geweest. Een hele dag met studenten van ons stage gelopen om te zien hoe dat is en waar onze studenten mee te maken hebben. Op moment dat ze dus kennis hebben gemaakt van ‘Hé, de burgemeester houdt ook van voetbal, die laat ook z'n hond uit’. Dan zeggen ze: ‘Meneer heeft u een foto van uw hond?’. Dat vragen ze aan de burgemeester. De burgemeester laat dat zien dan zie je dat er connectie ontstaat, dat de grenzen opeens wegvagen. En daarna kunnen we ook inhoudelijk met elkaar in gesprek. Als jij een goed mens bent dan kunnen we inhoudelijk, waar ik in zit in de rechtsstaat, dan kunnen we daar met elkaar in gesprek over gaan.”

Opnieuw zijn beelden te zien waarbij Jaser lesgeeft aan zijn leerlingen. 

“Mijn studenten zijn de toekomstige generatie. Het zijn de toekomstige leiders, het zijn de toekomstige vakmensen, het zijn de toekomstige garagehouders en werknemers. De toekomst van de samenleving zit hier in de klaslokalen. Kom regelmatig en ga in gesprek met hun. Hier op school waar ze zich veilig voelen. Ga met hun naar een stage, kijk wat ze doen. Dus politici, kom alsjeblieft naar onze schoolgebouwen. Maak kennis met onze studenten en praat dan over hen en ga het gesprek met ze aan.” 

De video duurt 3 min. en 33 sec. 

Op de achtergrond zijn ruisende bomen te zien en te horen. 

Spreker: Saskia

“Ik ben op mijn zesentwintigste afgestudeerd.”

Saskia staat op haar dakterras. 

“Dat is echt op het laatste stukje van mijn tandvlees, is dat gelukt.”

Saskia vertelt thuis over haar ervaringen. 

“En tijdens het schrijven van mijn eindthesis bleek al dat ik steeds slechter sliep, dat ik me steeds slechter voelde. En dat heeft uiteindelijk daartoe geresulteerd dat ik opgenomen ben in een kliniek voor persoonlijkheidsstoornissen. Ik ben dan ook gediagnosticeerd met depressie, angstklachten, PTSS. Vanaf daar is het eigenlijk een hele diepe val geweest naar de bijstand.”

Op de achtergrond klinkt zachte muziek. 

“Dus dan denk je dat het goed geregeld is in Nederland. Als je arbeidsongeschikt bent dan hebben we daar wat voor. Als je vanaf je jeugd al ziek bent dan hebben we daar wat voor. Maar wat nou als je er net na de cut-off line van zesentwintig jaar er achter komt dat jij inderdaad ook al eigenlijk sinds je jeugd ziek bent, maar net te laat je diagnose hebt, niet lang genoeg gewerkt hebt, dan rest de bijstand.”

Saskia doet aan yoga. 

“Op een gegeven moment had ik even geen therapie meer nodig volgens mijn therapeut en de gemeente greep dat met twee handen aan om te zeggen van: ‘Oké, je hebt geen therapie meer, dan kun je dus gaan werken’. En vervolgens boden ze een baan aan dat ik in het magazijn kon werken. En toen heb ik gezegd van: ‘Joh, ik vind het geen probleem om met m'n handen te werken, maar ik moet ook met mijn hoofd dingen doen, anders dan gaat het vanzelf wel dingen bedenken’. Dan ga het bedenken dat ik een waardeloos stuk vreten ben, dat ik niks waard ben. Waarom leef je überhaupt nog? En ik heb met geluk vijf keer daadwerkelijk contact gehad met de gemeente. Het was compleet onduidelijk waar ik wel en niet recht op had. Het is ook niet verteld dat zij maximaal verplicht waren om tot MBO twee-niveau aan te bieden qua werk. Het is ook niet verteld van: ‘Hé, als jij het idee hebt dat je nog niet klaar bent om te werken, kan je een medische keuring aanvragen’. En dat was juist hetgene geweest dat mij wel heel veel ellende had kunnen besparen.”

Saskia sleutelt aan de wasmachine. 

“Ik moet het allemaal zelf maar uitvogelen. Alle regels waar je je aan moet houden waar je je soms gewoon niet aan kan houden. En op het moment dat ik toch een overtreding maak, dan zijn ze er als de kippen bij.”

Saskia leest thuis een boek. 

“En ook elke keer dat ik denk van nu krijg ik hulp, nu is er eindelijk wat beschikbaar, ik kom hier echt voor in aanmerking, dan blijkt achteraf gezien alleen maar iets te zijn wat me nog verder weer terug het dal in helpt. Er wordt van mij verwacht als tegenprestatie dat ik therapie volg en beter wordt, maar tegelijkertijd word ik niet in de situatie geplaatst waarin ik ook echt beter kan worden. Dit is het onderdeel waardoor ik eigenlijk opnieuw een trauma op aan het lopen ben.”

Saskia laat een hond uit. 

“Op het moment dat je niet meer durft te dromen, dan heb je ook gewoon geen toekomstperspectief meer. Dan... Ik heb mijn energie gewoon nodig hier, nu in deze woonkamer... en als ik alleen maar na ga denken over wat ik niet meer heb of juist wel wil hebben, dat is allemaal verspilde energie. Ik hoop heel erg dat ik andere mensen het makkelijker kan maken dan hoe het voor mij is geweest.”

Saskia drinkt wat op het terras. 

“Dus ik zet me in als ervaringsdeskundige om mijn verhaal te delen. En dan hoop ik dat ik toch de goede mensen kan bereiken en ze kan vertellen dat het toch een keertje heel erg anders aangepakt moet worden.”