Fries|De gebroken belofte van de rechtsstaat - explainervideo

1
00:00:00,440 --> 00:00:02,520
Nederlân is in rjochtssteat.

2
00:00:02,520 --> 00:00:05,040
Mar dy rjochtssteat
liket net goed te wurkjen.

3
00:00:05,640 --> 00:00:07,760
Wat giet der mis
en wat kinne we ferbetterje?

4
00:00:08,200 --> 00:00:10,000
It ûnthjit fan de rjochtssteat...

5
00:00:10,040 --> 00:00:13,520
is dat boargers troch en tsjin
de oerheid beskerme binne...

6
00:00:13,560 --> 00:00:17,960
ynfloed hawwe op de macht fan de oerheid
en stipe krije as dat nedich is.

7
00:00:18,080 --> 00:00:22,320
Mar dat ûnthjit wurdt brutsen.

8
00:00:23,000 --> 00:00:27,400
It taslaggeskandaal liet sjen dat
boargers net altiten de beskerming krije...

9
00:00:27,440 --> 00:00:29,480
dy't se fan de oerheid ferwachtsje meie.

10
00:00:29,960 --> 00:00:33,360
De oerheid kearde de boargers syn rêch ta
en makke misbrûk fan syn macht.

11
00:00:33,400 --> 00:00:35,520
Itselde barde yn Grinslân.

12
00:00:36,320 --> 00:00:40,600
De oerheid negearre jierrenlang klachten
oer de gefolgen fan de gaswinning.

13
00:00:41,360 --> 00:00:44,280
It is dúdlik: der moat wier wat feroarje.

14
00:00:44,680 --> 00:00:47,440
De Steatskommisje rjochtssteat
krige de opdracht...

15
00:00:47,440 --> 00:00:52,120
om út it perspektyf fan de boarger wei de
wurking fan de rjochtssteat te ûndersykjen...

16
00:00:52,160 --> 00:00:54,480
en útstellen te dwaan
fan hoe't it better kin.

17
00:00:55,000 --> 00:00:58,320
Begjin 2023 binne we úteinset
mei it ûndersyk.

18
00:00:58,840 --> 00:01:01,640
Sûnt hawwe we mei in protte boargers
en saakkundigen praten.

19
00:01:02,080 --> 00:01:04,600
In pear fragen stiene
yn it ûndersyk sintraal.

20
00:01:05,040 --> 00:01:08,240
Hokke swierrichheden ûnderfine boargers
yn de wurking fan de rjochtssteat?

21
00:01:08,720 --> 00:01:13,200
Wat giet der allegearre mis en wat kin
de oerheid dwaan om dat te ferbetterjen?

22
00:01:13,680 --> 00:01:17,760
Wy woene benammen witte hokke ferbetterings
boargers it meast helpe soene.

23
00:01:17,840 --> 00:01:21,280
Wy hawwe op ferskate wizen
ûndersocht wêr't boargers tsjinoan rinne.

24
00:01:21,600 --> 00:01:23,800
Op tolve plakken yn it lân
praten we mei minsken...

25
00:01:23,840 --> 00:01:25,840
oer harren ûnderfinings
mei de rjochtssteat.

26
00:01:26,320 --> 00:01:29,400
By in iepen foarum
dielden boargers harren miening mei ús.

27
00:01:29,840 --> 00:01:32,160
En in boargerpennel
hat oanrekommandaasjes dien...

28
00:01:32,200 --> 00:01:34,960
fan hoe't de rjochtssteat
de boarger better beskermje kin.

29
00:01:35,160 --> 00:01:38,680
Wy hawwe ek ynsichten út de wittenskip
en de praktyk sammele.

30
00:01:39,320 --> 00:01:42,560
By in hackathon
wurken jonge amtners yn tiims...

31
00:01:42,600 --> 00:01:44,600
oan ferbetterings foar de rjochtssteat.

32
00:01:44,600 --> 00:01:49,040
De Steatskommisje konkludearret
dat der trije grutte problemen binne.

33
00:01:49,280 --> 00:01:52,520
De rjochtssteat spilet in te lytse rol
yn it hanneljen fan politisy...

34
00:01:52,560 --> 00:01:54,880
bestjoerders en meiwurkers fan de oerheid.

35
00:01:55,400 --> 00:01:58,080
It ûnthjit fan de rjochtssteat
sjoch ik as folget werom.

36
00:01:58,080 --> 00:02:00,320
Ik sjoch dat
der in hiele protte earmoed is...

37
00:02:00,360 --> 00:02:03,840
mar ik sjoch wol dat âlden
it o sa wichtich fine...

38
00:02:03,840 --> 00:02:06,480
dat in studint nei skoalle giet
om in takomst op te bouwen...

39
00:02:06,480 --> 00:02:08,120
sadat se út dy earmoed komme.

40
00:02:08,440 --> 00:02:09,920
En it ûnthjit fan de rjochtssteat is...

41
00:02:09,960 --> 00:02:13,120
dat alle studinten it rjocht hawwe
om nei skoalle te gean.

42
00:02:13,160 --> 00:02:17,600
Dat sjogge we sadwaande ûnder oaren werom
trochdat de studint finansjeel stipe wurdt...

43
00:02:17,600 --> 00:02:22,640
troch't der ynstânsjes binne dy't ynspringe
om lesjild, mar ek boetejild, te beteljen.

44
00:02:22,640 --> 00:02:26,000
Dêrtroch makket de studint wer kâns
om in takomst op te bouwen.

45
00:02:26,400 --> 00:02:29,920
As de rjochtssteat dy ynstânsjes
net yn stân hâldt en ôfpakt...

46
00:02:29,960 --> 00:02:32,880
dan bliuwt in studint
yn dy sirkel fan earmoed...

47
00:02:32,920 --> 00:02:35,440
en makket er nea kâns
om út dy wrâld te stappen.

48
00:02:36,440 --> 00:02:38,720
It belied, de wetjouwing...

49
00:02:38,720 --> 00:02:42,800
en de útfiering fan ynkomstestipe
binne te dreech.

50
00:02:43,280 --> 00:02:46,360
It wie folslein ûndúdlik
wêr't ik wol en net rjocht op hie.

51
00:02:46,400 --> 00:02:49,680
Der is ek net ferteld
dat se ferplichte wiene...

52
00:02:49,720 --> 00:02:53,080
om oant maksimaal mbû-nivo 2
oan te bieden kwa wurk.

53
00:02:53,080 --> 00:02:56,000
Der waard ek net ferteld dat ik,
as ik it idee haw...

54
00:02:56,040 --> 00:03:00,720
dat ik noch net klear bin om te wurkjen,
in medyske keuring oanfreegje kin.

55
00:03:01,400 --> 00:03:05,720
En dat hie no krekt datjinge west wat my
in hiele soad illinde besparje kinnen hie.

56
00:03:05,960 --> 00:03:09,680
It bart te faak dat de oerheid
it foar de minsken dreech makket...

57
00:03:09,680 --> 00:03:11,400
om foar harren rjochten op te kommen.

58
00:03:11,920 --> 00:03:15,000
Myn rjocht kin dochs net
op dizze wize ôfpakt wurde...

59
00:03:15,040 --> 00:03:17,680
en dat ik in net normaal bestean haw
hjir yn Nederlân...

60
00:03:17,680 --> 00:03:19,600
dat ik eins nimmen bin, steatleas.

61
00:03:20,080 --> 00:03:21,800
Wylst ik gjin oannommen bern bin.

62
00:03:21,840 --> 00:03:28,480
Der is alhiel gjin beskerming foar in bern
dat traumatisearre is en soarch nedich hie...

63
00:03:28,480 --> 00:03:34,160
út Jongereinsoarch wei,
dêr't ús mem doe betrouwen yn hie.

64
00:03:34,640 --> 00:03:37,560
It feit dat se my
yn dy situaasje brocht hawwe...

65
00:03:37,560 --> 00:03:39,920
en my sitten litten hawwe...

66
00:03:40,880 --> 00:03:43,640
dat fyn ik wol heftich.

67
00:03:43,880 --> 00:03:46,840
It ûnthjit fan de rjochtssteat
wurdt brutsen.

68
00:03:47,440 --> 00:03:52,560
Dat is it gefolch fan politike karren
of krekt it net meitsjen fan dy karren.

69
00:03:52,800 --> 00:03:55,120
En boargers binne dêr it slachtoffer fan.

70
00:03:55,600 --> 00:03:59,320
Wy roppe dêrom it parlemint,
it regear en de rjochtspraak op...

71
00:03:59,360 --> 00:04:03,480
om gear te wurkjen oan it ynlossen
fan it ûnthjit fan de rjochtssteat.

72
00:04:04,720 --> 00:04:07,320
Wy dogge tsien ferbetteringsútstellen...

73
00:04:07,320 --> 00:04:10,920
dy't rjochte binne op it ferbetterjen
fan rjochtssteatlik liederskip.

74
00:04:11,680 --> 00:04:15,440
It is wichtich dat politisy,
bestjoerders en amtners...

75
00:04:15,480 --> 00:04:19,920
de rjochtssteat as kompas brûke
yn it wurk en dêryn treend wurde.

76
00:04:20,680 --> 00:04:22,600
As de jongerein it goede foarbyld kriget...

77
00:04:22,640 --> 00:04:25,560
dan kin hja sels ek better bydrage
oan de rjochtssteat.

78
00:04:26,280 --> 00:04:29,880
Wy dogge ek útstellen om it kontakt
mei de boarger te ferbetterjen...

79
00:04:29,920 --> 00:04:32,800
en boargers te belûken by it meitsjen
fan belied en regelingen.

80
00:04:34,400 --> 00:04:36,880
Fersimpelje it belied foar besteanswissens.

81
00:04:36,920 --> 00:04:40,520
Sa kinne Saskia en oaren
echt meidwaan yn ús mienskip.

82
00:04:41,480 --> 00:04:44,800
En stel minsken better yn steat
om foar harren rjochten op te kommen.

83
00:04:45,520 --> 00:04:48,200
Foarkom dêrmei dat it tritich jier duorret...

84
00:04:48,240 --> 00:04:51,120
lykas by Batya,
foardat der in oplossing fûn is.

85
00:04:52,200 --> 00:04:54,080
De ferbetterings moatte derfoar soargje...

86
00:04:54,120 --> 00:04:57,920
dat boargers troch en tsjin
de oerheid beskerme binne...

87
00:04:57,920 --> 00:05:01,920
ynfloed hawwe op de macht
en stipe krije as dat nedich is.

88
00:05:02,200 --> 00:05:04,960
Wolst mear witte
oer de Steatskommisje rjochtssteat...

89
00:05:05,000 --> 00:05:07,920
ús ûndersyk en de ferbetterings
dy't we útstelle...

90
00:05:07,920 --> 00:05:10,840
gean dan nei staatscommissierechtsstaat.nl.